گوشه گیری و انزوا طلبی در نوجوانان و انواع آن

انزواطلبی می‌تواند به صورت‌های مختلفی تجلی نماید. این حالتها، خود دارای درجات متفاوتی از شدت و ضعف هستند که مهمترین آنها به شرح زیر است:

1 -گوشه‌گیری اجتماعی

این گروه از افراد در سازگاری اجتماعی دچار شکست شده اند، از مصاحبت با مردم خودداری می‌نمایند و سرگرمی‌های فردی را به شرکت در امور اجتماعی مقدم می‌دارند. این افراد اجتماعی نیستند و تربیت اجتماعی نشده‌اند. اغلب اوقات تنها با اعضای خانواده خود و همسالان آشنای خود بازی می‌کنند و از دیگران دوری می‌کنند. شرم و خجالت آنها ممکن است موجب عدم توانایی در کسب برخی مهارت‌ها شود.

2 -لالی انتخابی

حالت کلی و اساسی این اختلال، کناره‌جویی دائم از صحبت تقریبا در تمام موقعیت‌های اجتماعی(از جمله مدرسه) می‌باشد. علیرغم توانایی در یک زبان محاوره‌ای و صحبت کردن، این کودکان ممکن است به وسیله تکان دادن سر و در بعضی موارد توسط نطق و ادای جملات تک‌سیلابی و کوتاه ارتباط برقرار کنند. کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال، عموما مهارت‌های زبانی عادی را دارند، اگرچه بعضی از آنها رشد توام با تاخیر و اختلالاتی در تلفظ را دارند.

علل انزواطلبی

عوامل متعددی از قبیل عوامل جسمانی، روانی، خانوادگی، اجتماعی و تربیتی موجب گوشه‌گیری می‌شود. ضعف و نقص جسمانی، اختلال در عملکرد غده فوق‌کلیوی، بیماری طولانی در دوران کودکی، غم و اندوه شدید و مداوم، احساس گناه، تکبر و غرور بیش از حد، حسادت و انتقام‌جویی، ترس و ناامنی، بی‌حوصلگی در برقراری ارتباط سالم با کودکان، شکست‌ها و ناکامی‌های پی‌درپی، فقر و تنگدستی، پذیرفته‌نشدن در خانه و مدرسه، نابسامانی‌های خانوادگی، طلاق، بی‌پاسخ گذاشتن پرسش‌های کنجکاوانه کودکان، نبودن الگوی اجتماعی مطلوب در خانه، محرومیت از محبت مادری، اعتیاد خانواده، حمایت افراطی کودک همراه با چشم‌پوشی شدید، تبعیض، انتقاد و بهانه‌گیری‌های مداوم و بی‌مورد والدین و معلمان و عقب‌ماندگی درسی در بروز گوشه‌گیری نقش بسزایی دارند. در مواردی، گوشه‌گیری و فرار از موقعیت مخاطره‌انگیز، معقول‌ترین شیوه برای مقابله با موقعیت ناکام‌کننده به شمار می‌رود. درخود فرورفتن نوجوان در دوره بلوغ نیز ممکن است به گوشه‌گیری بینجامد. به عبارت دیگر، زمانی گوشه‌گیری نوجوان با تفکر درباره طبیعت و خویشتن و مشاهده و تجزیه و تحلیل امور پیرامون همراه است که از کنجکاوی نشات می‌گیرد و از طریق آن نوجوان می‌خواهد به چراهای درونی خود پاسخ دهد. همچنین هرگاه نوجوان در سازگاری با محیط اجتماعی شکست بخورد، احتمال می‌رود که گوشه‌گیر شود. 

درمان انزواطلبی

 شیوه‌های درمان گوشه‌گیری، بسیار متعدد و متنوع است. 

1- تربیت اجتماعی 

انسان در آستانه تولد، بالقوه موجودی است اجتماعی که تدریجا تحت تاثیر محیط، فعلیت پیدا می‌کند  و به تدریج در قلمرو خانه، کوچه، مدرسه، محل، شهر، کشور اجتماعی می شود . از جمله آثار و علایم رشد اجتماعی عبارتند از: برقراری ارتباط با فامیل، همسایگان، گروه همسن و همکلاسان و در مراحل بعدی به‌ویژه اواخر جوانی، تحکیم روابط اجتماعی از قبیل عضویت سیاسی، علاقمندی به فعالیت‌های اجتماعی مانند راه‌اندازی و شرکت در مراسم جشن، عزاداری‌ها، راهپیمایی‌ها و … . لازمه تحقق این امر، اجتماعی بودن والدین و دوستان، آشنا بودن معلمین با مسائل تعلیم و تربیت است تا زمینه اجتماعی‌شدن آنان را فراهم و آموزش‌های لازم را به نوجوانان بدهند.

امروزه کسانی یافت می‌شوند که به علت عدم تربیت صحیح اجتماعی از مهارت‌های اجتماعی محروم بوده و در سن 40 یا 50 سالگی هم احساس می‌کنند از نظر رشد اجتماعی، مانندکودکی نابالغ‌اند، در برابر هر منطق و مغلطه تسلیم‌اند، همواره خود را گناهکار تلقی نموده و از عذاب وجدان رنج می‌برند، اگر به میهمانی روند ازبرقراری ارتباط با دیگران، احساس عجز می‌کنند و اگر میهمان برایشان بیاید در نحوه پذیرایی درمی‌مانند.

2- ایجاد و تقویت اعتماد به نفس

توکل و اتکاء به خدا، اعتماد به خود و تکیه به والدین و مربیان در انجام وظایف و مسئولیت‌ها از مهمترین احتیاجات بشر در مسیر زندگی است. کودک خردسال با اعتماد به والدین با جرات و اطمینان‌ خاطر به پیش می‌رود و با اعتماد به خود از عهده راه رفتن، سخن گفتن، مقاومت و دفاع از خود برمی‌آید.

3-الگو سازی

تعدادی از متخصصان، نمایش فیلم‌های تهیه‌شده از مدل‌ها را به کودک منزوی مؤثر می‌دانند. در این روش، گرچه تلاش از طرف بزرگسالان اعمال می‌شود، ولی برای انتخاب الگو از همسالان کودک بهره‌گیری می‌شود. تجربه ثابت کرده است که همسالان می‌توانند برای رفتار مورد نظر، بهترین الگو باشند.